Οι κοινωνικοί λαχανόκηποι ξεκίνησαν ως «αντίδοτο» στην κρίση και την ανέχεια. Έχοντας στον πυρήνα τους την αλληλεγγύη, συνιστούν μια αναδυόμενη τάση κόντρα στην διατροφική ανεπάρκεια. Πρόκειται για δράσεις που «γεφυρώνουν» τον ακτιβισμό με την οικολογία και διαπνέονται από την κουλτούρα του «να μοιράζεσαι». Οι δράσεις αυτές έχουν παιδευτικό, κοινωνικό και φιλοπεριβαλλοντικό χαρακτήρα. Αποκαθιστούν την διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, παράσχοντας σε κάθε πολίτη «τα προς το ζην». Αποτελούν μήνυμα ελπίδας και αισιοδοξίας, αφού «άνθησαν» σε μια περίοδο οικονομικής και περιβαλλοντικής παρακμής.
Η ιδέα πίσω από τους κοινωνικούς λαχανόκηπους είναι απλή και φιλόδοξη.
Πρόκειται για εκτάσεις γης, που παραχωρούνται από την τοπική αυτοδιοίκηση σε οικονομικά ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες. Η εκμίσθωση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων μπορεί να γίνεται έναντι μικρού ή και καθόλου αντίτιμου. Ο κάθε επωφελούμενος θα μπορεί να φυτεύει βιολογικά λαχανικά και φυσικά να «δρέπει τους καρπούς» των ατομικών του προσπαθειών. Η καλλιέργεια μπορεί να γίνεται υπό την επίβλεψη γεωπόνων που θα παράσχουν συμβουλευτική υποστήριξη. Κοντολογοίς, στόχος είναι η παραγωγή βρώσιμων λαχανικών για τις ανάγκες της ιδίας κατανάλωσης και η μύηση των δικαιούχων στις πρακτικές της καλλιέργειας.
Η ιστορία των κοινωνικών λαχανόκηπων μετρά τουλάχιστον 150 χρόνια ζωής για την Τοπική Αυτοδιοίκηση σε Ευρώπη και Αμερική. Περιοχές όπως, το Βανκούβερ στον Καναδά, η Νέα Ορλεάνη και το Ντιτρόιτ στις ΗΠΑ, το Ροσάριο στην Αργεντινή, το Κάιρο της Αιγύπτου, το Φράιμπουργκ και το Βερολίνο στη Γερμανία, το Παρίσι στη Γαλλία είχαν από πολύ παλιά τους δικούς τους λαχανόκηπους. Στο εξωτερικό τέτοιου είδους λαχανόκηποι είναι πλέον περισσότερο καθημερινή πρακτική παρά κοινωνικό φαινόμενο.
Στην χώρα μας αστικοί λαχανόκηποι προϋπήρχαν σε πολύ περιορισμένο βαθμό τις δυο προηγούμενες δεκαετίες. Η συστηματοποίηση τέτοιων ενεργειών έγινε κάπως καθυστερημένα, ως μια προσπάθεια ανακούφισης από τα δεινά της κρίσης. Σταδιακά σε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες ενεπλάκησαν Δήμοι, Κοινωνικές και Οικολογικές Οργανώσεις, Σχολεία, ΚΑΠΗ και πληθώρα Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων.
Μια σειρά άλλων πολλά υποσχόμενων καλών πρακτικών «προλείανε» το έδαφος για τον ερχομό των κοινωνικών λαχανόκηπων. Τέτοιες ήταν τα κοινωνικά παντοπωλεία, τα κοινωνικά φαρμακεία και ιατρεία, τα συσσίτια, οι τράπεζες τροφίμων ή ρούχων ή οικιακών συσκευών και τα κοινωνικά παζάρια.
Και στην περίπτωση των κοινωνικών λαχανόκηπων τα κριτήρια για την επιλογή των δικαιούχων είναι κυρίως οικονομικά και κοινωνικά. Άτομα που ανήκουν στις λεγόμενες «ευπαθείς ομάδες» όπως οι άνεργοι, οι άποροι, οι χαμηλοσυνταξιούχοι, οι χαμηλόμισθοι, οι πολύτεκνοι αλλά και κάποιοι ιδιώτες μπορούν στο εξής να παράγουν τα δικά τους οικολογικά κηπευτικά προϊόντα. Συχνά ως προϋπόθεση τίθεται το να μην χρησιμοποιούν φυτοφάρμακα ή λιπάσματα και να καλλιεργούν λαχανικά με βιολογικό τρόπο για αποκλειστικά ατομική χρήση.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση ως θεσμός, που εκ φύσεως χαρακτηρίζεται για την εγγύτητα προς τους πολίτες, οφείλει να έχει προεξάρχοντα ρόλο σε τέτοιου είδους καλές πρακτικές. Έτσι ήδη πολλοί δήμοι σε όλη την Ελληνική Επικράτεια έχουν «αγκαλιάσει» τέτοιου είδους ενέργειες.
Σε δήμους όπως αυτοί της Αλεξανδρούπολης, της Βέροιας, της Έδεσσας, της Θέρμης, της Καβάλας, της Καλαμάτας, της Κομοτηνής, της Λάρισας, της Λέσβου, της Ρόδου, των Σερρών, των Τρικάλων και της Τρίπολης, έχουν ήδη παραχωρήθει οι πρώτες εκτάσεις γης στους δημότες, προκειμένου να λειτουργήσουν οι πρώτοι λαχανόκηποι. Παράλληλα, την ιδέα για δημιουργία κοινωνικών λαχανόκηπων έχουν αρχίσει να επεξεργάζονται και να εφαρμόζουν και άλλοι δήμοι, πολλοί εκ των οποίων στην Αττική.
Επί παραδείγματι, Δημοτικό Λαχανόκηπο δημιούργησε ο Δήμος Αθηναίων στο Φυτώριο του, που βρίσκεται στο Γουδί, επί της οδού Κανελλοπούλου 5. Ο λαχανόκηπος δημιουργήθηκε σε μια προσπάθεια οικονομικής ενίσχυσης των εργαζομένων του δήμου, που είδαν τα εισοδήματα τους να συρρικνώνονται λόγω της κρίσης. Ο λαχανόκηπος έκτασης περίπου ενός στρέμματος εξυπηρετεί ανάγκες εργαζομένων, που λόγω δανείων, είχαν εκκαθαριστικό δεκαπενθήμερου κάτω από 200 ευρώ και συντηρείται εθελοντικά από εργαζομένους της Διεύθυνσης Πρασίνου και Περιβάλλοντος.
Ο επικεφαλής της Ανεξάρτητης Κίνησης Πολιτών «Επιμένουμε Αθήνα» Γιώργος Αμυράς πρότεινε τη δημιουργία δημοτικών λαχανόκηπων στο Πεδίον του Άρεως και τον Εθνικό Κήπο, τους οποίους θα καλλιεργούν δημότες με χαμηλά εισοδήματα. Τόσο το Πεδίον του Άρεως όσο και ο Εθνικός Κήπος αποτελούν κατά την άποψη του, ιδανικές τοποθεσίες για την ανάπτυξη αστικών λαχανόκηπων δεδομένου ότι πρόκειται για προστατευμένους χώρους με πολλά υπόγεια νερά και ικανοποιητικό σύστημα άρδευσης.
Παράλληλα, και ο Δήμος Αμαρουσίου έχει ήδη παραδώσει σε 40 οικογένειες αγροτεμάχια των 25 τ.μ. περίπου. Ο Δημοτικός λαχανόκηπος, έκτασης 1500 τ.μ., βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ανδρόνικου, Αυτοκράτορος Ηρακλείου και Δωδεκανήσου, στην περιοχή του Νέου Τέρματος. Στους λαχανόκηπους, οι κάτοικοι θα μπορούν να καλλιεργούν και να παράγουν τα δικά τους αγροτικά προϊόντα για να καλύπτουν τις ανάγκες τους, ενώ μέρος της παραγωγής θα διατίθεται για την κάλυψη των αναγκών του Δημοτικού Παντοπωλείου.
Την καλή αυτή πρακτική υιοθέτησε και ο Δήμος του Αγίου Δημητρίου. Ο Δήμος δρομολογεί την πιλοτική λειτουργία του δικού του λαχανόκηπου στις αρχές Οκτωβρίου. Ο λαχανόκηπος θα εκτείνεται σε μια έκταση 2,5 στρεμμάτων, στην περιοχή του Ασύρματου, δίπλα στο αμαξοστάσιο της ΕΘΕΛ, και στις οδούς Εθνομαρτύρων, Δαγρέ και Κουντουριώτη. Υπολογίζεται ότι θα διαμορφωθούν 45 κήποι, 30 με 40 τ.μ. περίπου έκαστος. Παράλληλα, προβλέπεται η ανάπτυξη κατασκευών αναψυχής και οργάνωσης υπαίθριων εκδηλώσεων με περιβαλλοντικά κυρίως θέματα.
Τα οφέλη από την ύπαρξη λαχανόκηπων είναι πολλαπλά τόσο για τους επωφελούμενους, όσο και για την κοινωνία στο σύνολο της. Οι κοινωνικοί λαχανόκηποι ανακουφίζουν τα οικονομικά ασθενέστερα νοικοκυριά. Παρενθετικά, σημειώνεται ότι μια τετραμελής οικογένεια αφιερώνει περίπου 1200 με 1400 ευρώ ετησίως από τον οικογενειακό προϋπολογισμό της για αγορά λαχανικών. Παράλληλα, οι κοινωνικοί λαχανόκηποι συνιστούν μια εναλλακτική πρόταση επαγγελματικής απασχόλησης για τους άνεργους πολίτες. Καλλιεργούν την οικολογική ευαισθητοποίηση των πολιτών, αφού φέρνουν τους πολίτες σε επαφή με τη φύση. Δημιουργούν μικρές «οάσεις» πρασίνου στις πόλεις. Ως εκ τούτου, ο αστικός και περιαστικός χώρος βελτίωνεται ενώ παράλληλα αξιοποιούνται οι ελεύθεροι χώροι των δήμων. Βελτιώνουν το μικροκλίμα των πόλεων, μειώνοντας τη ζέστη. Οι κοινωνικοί λαχανόκηποι προσφέρουν δίχως άλλο, αναψυχή και ψυχική εκτόνωση, προσφέροντας ένα είδος δημιουργικής απασχόλησης, εκπαίδευσης και σωματικής άσκησης. Παρέχουν δυνατότητα ανάπτυξης διασυνδέσεων διαφόρων γενεών και πολιτισμών. Ενισχύουν την ανταλλακτική νοοτροπία. Τέλος, στα πλαίσια της κοινωνικής προσφοράς, μέρος της παραγωγής προορίζεται για κοινοφελή κατανάλωση, αφού με αυτή θα ενισχυθούν τα δημοτικά κοινωνικά παντοπωλεία ή τα συσσίτια της Εκκλησίας.
Για την εύρυθμη λειτουργία τους οι δήμοι έχουν αναπτύξει τις απαραίτητες υλικοτεχνικές υποδομές. Παραδείγματος χάριν, η κατασκευή διαχωριστικών φραχτών και ατομικών δικτύων άρδευσης ανά αγροτεμάχιο, η παροχή βασικών καλλιεργητικών εργαλείων, η κατασκευή τουαλετών, αποθηκευτικών χώρων και κιοσκιών είναι κόστη που πρέπει να επωμιστεί ο κάθε δήμος, προκειμένου να τελεσφορήσει η κάθε φιλόδοξη προσπάθεια.
Αυτά τα μποστάνια κοινωνικής προσφοράς ήρθαν για να συμπληρώσουν το «μωσαϊκό» μιας σειράς μεγαλόπνοων κοινωνικών εγχειρημάτων. Κάθε τέτοια φερέλπιδα προσπάθεια πρέπει να διαδίδεται και να υποστηρίζεται. Οι αγκυλώσεις του κοινωνικού κράτους υποχωρούν ύστερα από κάθε ενορχηστρωμένη προσπάθεια προσφοράς της οργανωμένης Κοινωνίας των Πολιτων και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Δίκτυο Ερύμανθος